top of page

Tín chỉ Carbon: Đơn vị đo lường giá trị trong hành động khí hậu

20 thg 35 phút đọc

Khi nhiệt độ toàn cầu tăng và các hiện tượng thời tiết cực đoan gia tăng, cuộc đua giảm phát thải carbon chưa bao giờ cấp thiết hơn. Trong bối cảnh đó, tín chỉ carbon nổi lên như một công cụ thị trường biến việc cắt giảm khí thải thành giá trị kinh tế hữu hình. Nhưng chính xác thì tín chỉ carbon là gì, và chúng đóng vai trò thế nào trong cuộc chiến toàn cầu chống biến đổi khí hậu?



Khái niệm cốt lõi

Một tín chỉ carbon tương đương 1 tấn CO2 (hoặc lượng khí nhà kính tương đương như methane) được loại bỏ hoặc ngăn không phát thải vào khí quyển. Các tín chỉ này được tạo ra từ những dự án đã qua kiểm định như trồng rừng, lắp đặt năng lượng tái tạo, hoặc thu giữ khí methane từ bãi rác.


Cơ chế hoạt động dựa trên nguyên tắc trao đổi đơn giản: Doanh nghiệp hoặc chính phủ vượt ngưỡng phát thải có thể mua tín chỉ để bù đắp lượng carbon. Ngược lại, tổ chức giảm phát thải dưới hạn mức có thể bán tín chỉ dư, tạo động lực tài chính cho hành động vì khí hậu. Hệ thống này – thuộc chương trình giới hạn và thương mại hóa (cap-and-trade) hoặc thị trường tự nguyện – kết nối mục tiêu môi trường với thực tiễn kinh tế.


Sức mạnh thúc đẩy đổi mới

Tín chỉ carbon không chỉ là công cụ kế toán – chúng là chất xúc tác cho thay đổi hệ thống. Bằng cách định giá giảm phát thải, chúng tài trợ cho công nghệ đột phá. Ví dụ, công ty Thụy Sĩ Climeworks sử dụng kỹ thuật thu khí trực tiếp (DAC) để loại bỏ CO2, bán tín chỉ cho các tập đoàn như Microsoft và Shopify, dùng doanh thu phát triển công nghệ non trẻ này. Tương tự, startup phát triển hydro xanh hay xi măng trung hòa carbon cũng dựa vào tín chỉ để tăng tốc đổi mới.


Không dừng ở công nghệ, tín chỉ carbon góp phần bảo vệ hệ sinh thái. Sáng kiến Bảo tồn Rừng Amazon tạo tín chỉ bằng cách ngăn phá rừng, hợp tác với cộng đồng bản địa để vừa giữ gìn đa dạng sinh học, vừa tạo cơ hội kinh tế. Mô hình này cho thấy bảo tồn môi trường có thể song hành với sinh kế địa phương.


Cơ chế này còn giải quyết bất công khí hậu. Các nước đang phát triển – nơi hứng chịu hậu quả nặng nề dù có lượng phát thải lịch sử thấp – dùng thị trường carbon để tài trợ chuyển dịch năng lượng sạch. Dự án Điện gió Hồ Turkana (Kenya) – trang trại gió lớn nhất châu Phi – bán tín chỉ cho doanh nghiệp châu Âu, tái đầu tư lợi nhuận vào cơ sở hạ tầng và tạo việc làm.



Tăng trưởng, tranh cãi và cuộc đua đảm bảo uy tín

Thị trường tín chỉ carbon toàn cầu tăng vọt lên 909 tỷ USD năm 2023, nhờ cam kết phát thải ròng bằng 0 của doanh nghiệp và quy định ngặt nghèo hơn. Thị trường tuân thủ (như Hệ thống Giao dịch Phát thải EU) vận hành dưới quy định chính phủ, trong khi thị trường tự nguyện phục vụ các công ty như Google hay Shell muốn bù đắp vượt yêu cầu pháp lý.


Tuy nhiên, hệ thống này đối mặt với chỉ trích. Nghiên cứu năm 2023 tiết lộ 90% tín chỉ rừng nhiệt đới do Verra – tổ chức chứng nhận lớn – bán ra đã phóng đại hiệu quả, làm suy yếu niềm tin thị trường. Rủi ro 'tẩy xanh' (greenwashing) làm gia tăng tính phức tạp của thị trường khi các tập đoàn nhiên liệu hóa thạch bị cáo buộc có hành vi đạo đức giả: Một mặt đầu tư vào sáng kiến trồng cây, mặt khác vẫn mở rộng khai thác dầu khí.


Cải cách và tương lai

Để khôi phục uy tín, thị trường carbon đang áp dụng công nghệ và giám sát chặt. Nền tảng blockchain như Toucan Protocol mã hóa tín chỉ, cho phép theo dõi minh bạch từ dự án đến người mua. Startup như Pachama sử dụng AI và ảnh vệ tinh kiểm chứng nỗ lực trồng rừng, đảm bảo tín chỉ phản ánh kết quả môi trường thực. Đồng thời, Hội đồng Liêm chính cho Thị trường Carbon Tự nguyện (ICVCM) thực thi "Nguyên tắc Carbon Cốt lõi" để loại bỏ tín chỉ chất lượng thấp.


Thay đổi chính sách cũng định hình lại lĩnh vực. Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA) của Mỹ ưu đãi thuế cho dự án thu giữ carbon, trong khi Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU phạt hàng nhập khẩu từ nước phát thải cao, thúc đẩy ngành công nghiệp toàn cầu chuyển sang phương thức sạch hơn.


Vai trò trong tương lai phát thải ròng bằng 0

Tầm nhìn hướng đến nền kinh tế carbon tuần hoàn, nơi mỗi tấn phát thải được cân bằng bởi lượng loại bỏ hoặc ngăn chặn. Giải pháp kỹ thuật như thu khí trực tiếp đang phát triển khi giới khoa học nhấn mạnh nhu cầu xóa bỏ lượng khí thải tích tụ. Tín chỉ loại bỏ carbon – từng là sản phẩm thích hợp – giờ chiếm vị trí trung tâm trong chiến lược khí hậu doanh nghiệp.


Dù vậy, chuyên gia cảnh báo tín chỉ không thể thay thế cắt giảm phát thải triệt để. Như Tổng Thư ký LHQ António Guterres khẳng định: "Bù đắp không được là giấy phép xả thải miễn phí. Ưu tiên hàng đầu là giảm phát thải nhanh và sâu."


Tín chỉ carbon là con dao hai lưỡi – khiếm khuyết nhưng không thể thiếu. Khi kết hợp giám sát nghiêm ngặt và đổi mới, chúng dẫn dắt hàng tỷ USD vào giải pháp khí hậu, đồng thời buộc các nhà gây ô nhiễm phải chịu trách nhiệm. Với doanh nghiệp, chúng vừa là tài sản chiến lược, vừa là nghĩa vụ đạo đức; với hành tinh, chúng mang đến vòng cứu sinh mong manh nhưng sống còn.


Thập kỷ tới sẽ quyết định liệu thị trường này trở thành trụ cột của hành động khí hậu hay sụp đổ dưới mâu thuẫn nội tại. Một sự thật vẫn nguyên vẹn: Trong hành trình kiến tạo tương lai có thể sinh tồn, tín chỉ carbon không còn là lựa chọn – chúng là nền tảng của chiến lược toàn cầu, đòi hỏi cả tham vọng lẫn liêm chính để giữ trọn lời hứa.


 
 
bottom of page